Stefan Żeromski

 

Prozaik, dramatopisarz, publicysta. Tworzył pod pseudonimami Maurycy Zych, Józef Katerla.

Urodził się 14 października 1864 roku w Strawczynie koło Kielc. Pochodził ze zubożałej rodziny szlacheckiej, pielęgnującej tradycje patriotyczne. W latach 1874-1886 uczył się w kieleckim Miejskim Gimnazjum. Wcześnie stracił rodziców i utrzymywał się z korepetycji. W latach 1886-1888 studiował w Instytucie Weterynaryjnym w Warszawie, ale musiał przerwać naukę z braku środków do życia oraz z powodu słabego zdrowia (chorował na gruźlicę). Następnie pracował jako guwerner w dworach szlacheckich, m.in. w Nałęczowie.

W 1892 roku wyjechał wraz ze świeżo poślubioną żoną Oktawią do Szwajcarii i objął tam posadę bibliotekarza w Polskim Muzeum Narodowym w Rapperswilu. W Szwajcarii zaczął pisać pierwsze, opublikowane wkrótce, nowele i opowiadania, ukazujące krzywdę społeczną i zacofanie cywilizacyjne polskiego ludu.

Po powrocie do Polski - w latach 1897-1903 - pracował w Bibliotece Ordynacji Zamojskiej w Warszawie. W tym czasie powstała autobiograficzna powieść „Syzyfowe prace" (1897), będąca obrazem dojrzewania patriotycznego młodzieży polskiej. W 1900 roku ukazała się powieść „Ludzie bezdomni", kreująca charakterystyczny dla Żeromskiego typ bohatera: samotnego inteligenta-społecznika, rezygnującego ze szczęścia osobistego dla dobra ogółu. Sukces wydawniczy, jaki w 1904 roku przyniosło pisarzowi wydanie „Popiołów", oznaczał także sukces finansowy i możliwość całkowitego poświęcenia się literaturze. Od 1905 r. przebywa w Nałęczowie, gdzie m.in. inicjuje założenie Uniwersytetu Ludowego. W 1908 r. zmuszony do opuszczenia zaboru rosyjskiego, przenosi się do Galicji, zaś w 1909 r. wyjeżdża do Paryża, gdzie przebywa kilka lat. Co roku przyjeżdżał do Zakopanego w celu podreperowania zdrowia, a nawet mieszkał tu w latach 1912-1919. Związany z ruchem niepodległościowym, po wybuchu I wojny światowej, zgłosił się w 1914 do Legionów, ale później odsunął się od J. Piłsudskiego ze względu na negatywny stosunek do polityki państw centralnych. W 1918 roku został wybrany w Zakopanem przewodniczącym Rady Narodowej i pełnił funkcję „Prezydenta Rzeczypospolitej Zakopiańskiej"; był również organizatorem polskiej władzy państwowej na Podhalu.

Od 1919 r. przebywał w Warszawie. Był inicjatorem projektu Akademii Literatury, współzałożycielem i prezesem Związku Zawodowego Literatów Polskich, założycielem Straży Piśmiennictwa Polskiego i polskiego PEN-Clubu (1924). Przyczynił się do powstania Towarzystwa Przyjaciół Pomorza (1920), uczestniczył w akcji plebiscytowej na Mazurach. W dowód uznania dla zasług otrzymał mieszkanie na Zamku Królewskim w Warszawie. W 1924 r. kandydował do Nagrody Nobla, ale jej nie otrzymał, głównie z powodu kampanii niemieckiej po opublikowaniu tomu „Wiatr od morza" (1922). Zmarł 20 listopada 1925 roku w Warszawie.  

 

W Nałęczowie, w tzw.„Chacie" - domku w którym mieszkał pisarz, jest muzeum jego imienia, a w pobliżu znajduje się mauzoleum, w którym spoczywa syn Żeromskiego - Adam. W Kielcach zaś można znaleźć Muzeum Lat Szkolnych Stefana Żeromskiego.

 

 Najsłynniejsze utwory to:

- „Syzyfowe prace"

- „Przedwiośnie"

- „Rozdziobią nas kruki, wrony"

- „Siłaczka"

- „Doktor Piotr"

- „Popioły"

- „Ludzie bezdomni"

 

Na podstawie utworów Żeromskiego zrealizowano także filmy: „Dzieje grzechu”, „Uroda życia”, „Wierna rzeka”, „Przedwiośnie”,„Ponad śnieg” i  „Wiatr od morza”.